Dodenherdenking Alkmaar 2017.
TEGEN DE STROOM
Wij herdenken vandaag – 4 mei – de Nederlandse slachtoffers – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en daarna in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.
Dames en heren,
Op 12 januari van dit jaar vond in de Raadszaal van het Stadhuis een bijzondere boekpresentatie plaats.
Rabbijn Lody van de Kamp presenteerde zijn boek:
“Sara, het meisje dat op transport ging”
De hoofdpersoon van het boek: Het Joodse meisje Sara gaat daadwerkelijk op transport vanuit Duitsland naar Engeland, nog voor de oorlog, haar zusje en verdere familie gaan niet mee.
Ik ga vandaag niet in op het boek; u kunt het lezen, maar u kunt ook op 10 mei as. de lezing over het boek door Rabbijn Lody van de Kamp hier in de bibliotheek bijwonen.
In het boek speelt de persoon van de in Alkmaar geboren Truus Wijsmuller-Meijer een belangrijke rol.
Zij doorzag het kwaad van de nazi’s en heeft samen met anderen die voor de Kindertransport organisatie werkten, de levens van meer dan 10.000 Joodse kinderen gered.
En dan kom ik op een belangrijk thema van vandaag:
Wanneer doorzie je het kwaad?
Toen het boek gepresenteerd werd, was er in het stadhuis ook een tentoonstelling. Deze tentoonstelling staat ook nu hier in de kerk opgesteld.
Misschien heeft u hem al gezien.
Zo niet, de tentoonstelling is ook morgen 5 mei en overmorgen 6 mei hier in deze kerk te zien. Kom terug in deze kerk en bekijk de tentoonstelling en sta stil bij wat u ziet.
De samensteller; Frederique Windhorst heeft een compilatie gemaakt van kindertekeningen uit Theresienstadt.
Deze kindertekeningen zijn er dankzij de moed van de Joodse kunstenares Friedl Dicker Brandeis. Zij smokkelde tekenspullen Theresienstadt in en gaf 2 jaar tekenles aan kinderen in het kamp. Friedl zorgde ervoor dat 4500 tekeningen verborgen werden, voordat zij zelf op transport werd gezet.
Zij is samen met veel van de kinderen in Auschwitz vergast.
De tentoonstelling toont ook kindertekeningen van Syrische vluchtelingen
– nu–
De tekeningen van toen tonen zoveel overeenkomsten met de tekeningen van nu.
Tekeningen van een reis per trein, over het doden van mensen.
Tekeningen over tanks, bloed en bommen. Over de reis per boot over zee…
De realiteit van geweld en onveiligheid, van het niet meer hebben van een huis. En af en toe een tekening van dromen… dromen
van een sjabbatmaaltijd met het gezin, dromen van een huis en een tuin vol bloemen.
Het zijn allemaal tekeningen die getuigen van levens vol onbesproken momenten.
Het zijn ook tekeningen die het onvermogen van volwassenen blootleggen.
Van ons.
Toen en nu.
Geef uzelf de kans om de tentoonstelling op u in te laten werken.
In diezelfde raadszaal, waar de boekpresentatie plaatsvond, staat boven de haard de Latijnse tekst: Salus Populi Suprema Lex.
De tekst, een citaat van Cicero, betekent vrij vertaald:
Laat het welzijn (soms ook vertaald als: de veiligheid) van het volk de hoogste wet zijn.
Deze tekst wordt in onze tijd door sommigen anders geïnterpreteerd:
De wil van het volk is de hoogste wet!!!!!!!
Is dat werkelijk zo???
En wat is dan precies de wil van het volk?
En wie bepaalt dat?
En wie heeft daar het alleenrecht op?
De stap van Populi naar populisme is klein.
Vanuit godsdienstig oogpunt, werd en wordt dit standpunt soms bestreden;
immers de wil van god is toch de hoogste wet.
Dat hoor je ook nu nog veelvuldig:
God wil het
Het is de wil van Allah
Veel misdaden zijn begaan in de naam van de godsdienst of in de naam van het volk.
Het nationaalsocialisme had noch God noch het volk nodig om de superioriteit van de eigen groep te claimen. Zij hadden hun eigen zelf uitgevonden weg.
Ook in onze tijd zien we aan de ene kant een groeiend populisme.
en aan de andere kant barbarisme in naam van God, of Allah.
Het maakt niet uit hoe je haar of hem ook noemt.
En wat moet ons antwoord zijn?
En is er überhaupt een antwoord?
Dames en heren, als er geen antwoord is hebben dan al die strijders voor de vrijheid voor niets gevochten???
Nee, nee, nee!!!!!
Er moet een antwoord zijn.
Oud minister Hirsch Ballin, schrijft in zijn boek ”Tegen de stroom” over mensen en ideeën die hoop geven in benarde tijden.
Een van de personen waar hij bij stilstaat is Titus Brandsma.
Titus Brandsma was een geestelijke, doctor in de Wijsbegeerte, docent, hoogleraar.
De kern van zijn visie was: God is aanwezig in de mens en in de schepping.
Bij de opkomst van het nationaalsocialisme waarschuwde Brandsma in publicaties voor Nazisme, rassenhaat en ophitsing.
Hij veroordeelde de anti-Joodse maatregelen van het Naziregime, zowel voor als tijdens de bezetting.
In 1941 verzette hij zich tegen het verwijderen van Joodse leerlingen van katholieke scholen; op zijn initiatief vaardigde de aartsbisschop een verbod uit tegen het opnemen van NSB-advertenties in katholieke media.
Hij werd in januari 1942 gearresteerd, vastgezet in het Oranjehotel, en uiteindelijk op 26 juli 1942 d.m.v. een dodelijke injectie in kamp Dachau vermoord.
Dames en heren,
In het begin van de oorlog probeerde de Duitse bezetter het moreel van de samenleving te breken, zodat de bevolking in de bezette gebieden zich zou aanpassen en de eliminatie van joodse medeburgers zou gedogen en een nieuwe orde over zich heen zou laten komen.
Titus Brandsma zag het sluipende gevaar van de aanpassing.
Hij doorzag het kwaad.
En ook op in onze tijd dringt de vraag zich op:
Welke stappen zijn wij bereid om te zetten als ons eigen goede leven maar niet in gevaar komt?
Accepteren wij aanvallen met gifgas in Syrië als het maar ver van ons bed blijft?
Vinden wij de deal die Europa met Turkije gesloten heeft acceptabel?
Zolang de vluchtelingen daar maar blijven?
Ook al is dat in schamele tentenkampen zonder voorzieningen in de kou aan de grens van Macedonië?
En ach al die mensen op wankele bootjes, bedrogen door mensenhandelaren.
Wij kunnen er toch ook niets aan doen???
En gaan we straks in onze moderne westerse democratische landen uit populistische overwegingen mensen apart zetten, mensen uitzetten, op basis van zeer discutabele regels?
Terug naar Mexico? Terug naar Irak? Terug naar Somalië?
Wat zou Titus Brandsma gezegd en gedaan hebben als hij in onze tijd zou leven?
Ik weet het niet, maar ik weet wel wat hij toen, tijdens de donkere jaren van het Nationaalsocialisme deed.
Hij doorzag het kwaad.
Hij doorzag het sluipende gevaar van aanpassing.
Hij weigerde het op een akkoord te gooien met de bezetter en gaf anderen de moed datzelfde te doen.
Hij doorzag dat het ertoe deed om geen compromissen met de bezetter te sluiten.
En hij hield stand
Dames en heren,
Veel Nederlanders waren zeker in het begin van de oorlog bereid om zich aan te passen aan de wensen van de bezetter.
Titus Brandsma niet en daarmee werd hij een drager van hoop.
Hij gaf aan dat de aanpassing te ver ging en hij attendeerde anderen erop.
Hij herinnerde de toenmalige samenleving in een brief die hij op 31 december 1941 naar de katholieken kranten stuurde dat er grenzen bereikt waren.
Figuurlijke grenzen waar je niet overheen mag gaan.
Nee zeggen tegen verkeerde compromissen en ja zeggen tegen de medemensen die je nodig hebben.
Het is niet alleen van 1941; het is ook van nu
Daarmee is Titus Brandsma een drager van hoop,
Op zijn hoede voor het kwaad dat zich als nieuwe orde aandient.
En weten waar onderhandelen ophoudt.
Hij trok de figuurlijke streep. Het kostte hem zijn leven.
Ook in onze tijd zullen we antwoorden moeten geven en moeten weten waar onderhandelen en aanpassen ophoudt,
Want
Niet de stem van het volk,
Niet de stem van de religie
Niet de stem van de eigen superioriteit is de hoogste wet.
Wat dan wel?
Lastig en er is ook geen eenvoudig antwoord te geven.
Maar ik ben er van overtuigd dat de tegenstroom met voorbeelden als Titus Brandsma en Truus Wijsmuller een weg naar een antwoord kan zijn.
Dat vraagt veel van u en mij.
Wij moeten onze grenzen duidelijk stellen: tot hier en niet verder.
De stem van ons geweten geeft precies aan waar en wanneer we de streep moeten trekken.
Luister naar die stem!!!
- Ga dus niet mee in de glijdende schaal van aanpassen.
- Ga tegen de stroom in, met een bereidheid om te luisteren naar degenen die wel meegaan en vragen te stellen. ??
Waarom doe je dit?
Waarom zeg je dat?
- Dat vraagt ook een houding van dialoog;
een houding van niet oordelen, maar juist van luisteren naar de ander;
het vraagt een houding van wederkerigheid.
Moeilijk….zeker
Onmogelijk: zeker niet….
Als wij ons niet aanpassen, maar er mee omgaan
zullen wij op onbegrip stuiten en met een andere maat gemeten worden.
Maar vastberaden kunnen ook wij in onze tijd oplettend, vasthoudend en strijdbaar tegen de stroom ingaan en vechten voor die duurbetaalde vrijheid, die we morgen vieren.